1. GİRİŞ
Moda çeşitli araştırmalara konu olan bir kavramdır. Pek çok düşünür,
sosyolog, tasarımcı, araştırmacı ve sanatçı bu kavram üzerinde durmuş ve
uzmanlıkları çerçevesinde tanımlar yapmıştır. Bu tanımlarla oluşmaya
başlayan bilgi uzun yıllar süren çalışmalarla kuramlara dönüşmüştür.
Kuramlarda moda kavramı tekrar tekrar tanımlanmış, moda nedir, nasıl
ortaya çıkar, bir olgunun (nesne, düşünce, inanç, biçim vb.) moda olarak
adlandırılmasında ne gibi özelliklere sahip olması gerekir ya da modanın
varoluşundaki etkenler nelerdir gibi sorular cevaplanmaya çalışılmıştır.
Moda olarak adlandırılan nesne, düşünce, inanış ya da biçim vb. olguların
zamanla tekrarlanabilirliği sorgulanmıştır.
Ekonomide pazarlama konusundaki gelişmelerle birlikte, özellikle
moda olarak benimsenen nesnenin (otomobil, parfüm, mobilya, giysi vb.)
satılabilirliği konusu üzerinde durulmuştur. Tüketicilerin istek, ihtiyaç ve
beklentilerinin öngörüsü ile nesnenin satılabilirliği arasında ilişki olduğu
görülmüştür. Bu durum moda trend öngörü çalışmalarının önemini artırmış
ve tasarım çalışmalarını yönlendirmiştir.
Bu araştırmanın amacı, kuramsal temeller doğrultusunda, moda
kavramın sınırlarını çizmeye çalışmak, moda döngüsü, moda kuramları,
moda trendleri ve bu trendlerin öngörü çalışmalarını açıklamak ve önerilen
farklı yöntemler üzerinde durmaktır. Araştırma sırasında Türkiye’de
konuya yönelik çalışmaların kısıtlı olduğu görülmüştür. Bu doğrultuda
araştırmanın, mevcut eksikliğin giderilmesine yardımcı olabileceği
düşünülmektedir.
Araştırmanın yöntemi betimsel yöntemdir. Araştırma verileri ise
tarama yöntemi ile elde edilmiştir. ‘Tarama modelleri, geçmişte ya da
halen varolan bir durumu varolduğu şekli ile betimlemeyi amaçlayan
araştırma yaklaşımlarıdır
Moda Kavramı
Latince "modus" kelimesinden türemiş ve sınırlanamayan anlamında
ifade edilen moda kavramı, birçok alanda etkisini göstermektedir.
Gündelik hayatta çok sık kullanılan bu kavrama yönelik çeşitli tanımlar
şöyledir:
Sproles, moda kavramını, “belirli bir zaman ve durum için tüketici
tarafından uyarlanmış geçici döngüsel fenomenlerdir’ olarak
tanımlamaktadır. Ayrıca giyimi modanın klasik ürünü olarak belirlemekle
birlikte, tüketicilerin otomobilden eve, yemekten müziğe estetik
seçimleriyle ilgili olduğunu da belirtmektedir (1981:116). Jackson ise
‘modern tüketim toplumlarında insanların yaşam tarzlarının çeşitli
görünümlerinin sosyal statüyü ve başarıyı yansıttığını’ ifade etmektedir. Bu
bağlamda moda, cep telefonları, otomobiller, saatler gibi görünür olan
bütün ürünler üzerinde etkilidir ( Hines ve Bruce, 2007:169). Moda kuramı
üzerine yazan ilk düşünürlerden Simmel’in ‘moda bütün görünümleri ve
kavramsal olarak, bütün içerikleri bünyesine alabilir: Her giyim, sanat,
davranış ya da görünüş formu moda olabilir’ tanımı, Jackson’nun tanımını
açıklayıcı niteliktedir (2003:132). King ve Ring, ise moda için daha önceki
tanımları da kapsayan genelleştirici bir tanım yapmıştır (1980:13):
“Bir moda, herhangi bir zamanda görülebilir olan ve zamanla bir
sosyal sistem ya da bireylerin bir araya geldiği gruplarda değişen, özel
maddi ya da maddi olmayan bir fenomende, kültürel olarak desteklenmiş
bir anlatım biçimidir.”
Bu tanımlar dikkate alındığında bir modadan bahsedilebilmesi için
onun görünür olması gerekmektedir. Moda, bir topluluk kimliğine vurgu
yapmakla birlikte bireyselliği de yansıtabilmelidir. Bunların yanı sıra bir
moda herhangi bir zamanda ortaya çıkabilir ve kültürel referanslarına bağlı
olarak zamanla değişebilir. Yine Sproles’e benzer olarak, King ve Ring’in
belirttiğine göre giyim modanın klasik alanıdır. Moda ve giyim modası
genelde eş anlamlı olarak algılanmaktadır (1980:13). Bu algının yanı sıra
bir giysiyi moda olarak tanımlamanın doğru olamadığını savunan görüşler
de mevcuttur. Örneğin, Kawamura’ya göre ‘moda somut bir nesne değil’
soyut sembolik bir üründür’ (2005:2).
Tüm tanımlar dikkate alındığında, modanın doğrudan doğruya bir
ürün olmayıp, kültürel referanslara bağlı bir fenomen olduğu, ancak
‘sembolik bir ürün’ olarak tanımlanabileceği söylenebilir. Ayrıca bir moda,
herhangi bir zamanda ortaya çıkabilir ve çeşitli etkenlere bağlı olarak
değişebilir.
Modanın herhangi bir zamanda ortaya çıkma ve değişim özelliği,
birçok kuramcı tarafından ele alınmış, modanın neden ve nasıl değiştiği
üzerine farklı görüşler ileri sürülmüştür. Moda döngüleri ve moda
yönelimlerinin temelini oluşturan bu görüşler, ilgili başlıklar altında aşağıda
ele alınmaktadır.
1.2. Moda Kuramları
1.2.1. Tabana İnme ya da Sınıf Farklılığı Kuramı
Veblen ve Simmel tarafından geliştirilen bu kuram, moda
döngüsünün, moda olan ürün ortaya çıkıp toplumdaki üst sınıflar
tarafından kullanılmaya başlanmasından, toplumun daha alt sınıflara
inmesinden ve üst sınıfların alt sınıflardan kendilerini farklılaştırmak için
yeni modalar üretmesinden oluştuğu temeline dayanmaktadır (Davis,
1997:126). Simmel’e göre moda, ‘verili bir örtünün taklididir’. Moda
bireyin topluma uyum sağlamasının aracıdır. Ancak aynı zamanda bireye
diğer bireylerden farklılaşmasının, dikkat çekmesinin de olanaklarını sunar.
Bu iki kutup arasında gidip gelen modanın en dikkat çeken yanı ise
‘modaların daima sınıf modaları’ olmasıdır. Simmel, sınıf modası kavramını
şu şekilde açıklamaktadır (2003:106).
“Yüksek tabakaların modaları, kendilerini alt tabakaların
modalarından ayırır; ne zamanki alt tabakalar yüksektekilerin modalarını
devralmaya başlar, o zaman yüksek tabaka bunlardan vazgeçer”
bir giysiyi moda olarak tanımlamanın doğru olamadığını savunan görüşler
de mevcuttur. Örneğin, Kawamura’ya göre ‘moda somut bir nesne değil’
soyut sembolik bir üründür’ (2005:2).
Tüm tanımlar dikkate alındığında, modanın doğrudan doğruya bir
ürün olmayıp, kültürel referanslara bağlı bir fenomen olduğu, ancak
‘sembolik bir ürün’ olarak tanımlanabileceği söylenebilir. Ayrıca bir moda,
herhangi bir zamanda ortaya çıkabilir ve çeşitli etkenlere bağlı olarak
değişebilir.
Modanın herhangi bir zamanda ortaya çıkma ve değişim özelliği,
birçok kuramcı tarafından ele alınmış, modanın neden ve nasıl değiştiği
üzerine farklı görüşler ileri sürülmüştür. Moda döngüleri ve moda
yönelimlerinin temelini oluşturan bu görüşler, ilgili başlıklar altında aşağıda
ele alınmaktadır.
1.2. Moda Kuramları
1.2.1. Tabana İnme ya da Sınıf Farklılığı Kuramı
Veblen ve Simmel tarafından geliştirilen bu kuram, moda
döngüsünün, moda olan ürün ortaya çıkıp toplumdaki üst sınıflar
tarafından kullanılmaya başlanmasından, toplumun daha alt sınıflara
inmesinden ve üst sınıfların alt sınıflardan kendilerini farklılaştırmak için
yeni modalar üretmesinden oluştuğu temeline dayanmaktadır (Davis,
1997:126). Simmel’e göre moda, ‘verili bir örtünün taklididir’. Moda
bireyin topluma uyum sağlamasının aracıdır. Ancak aynı zamanda bireye
diğer bireylerden farklılaşmasının, dikkat çekmesinin de olanaklarını sunar.
Bu iki kutup arasında gidip gelen modanın en dikkat çeken yanı ise
‘modaların daima sınıf modaları’ olmasıdır. Simmel, sınıf modası kavramını
şu şekilde açıklamaktadır (2003:106).
“Yüksek tabakaların modaları, kendilerini alt tabakaların
modalarından ayırır; ne zamanki alt tabakalar yüksektekilerin modalarını
devralmaya başlar, o zaman yüksek tabaka bunlardan vazgeçer”
Kolektif Seçim Kuramı
Blumer’in ‘Kolektif Seçme Kuramı’; “Tabana İnme Kuramı”na karşı
oluşturulmuş bir kuramdır. Bu kuramda moda öncülüğü üst sınıflarla
sınırlandırılmamış, birçok bireyin beğenilerinin kesiştiği kolektif seçim
süreci olarak görülmüştür. Bu süreç içinde birçok yeni tarz üretilmekte,
tüketicilerin beğenileri bu tarzların bir kısmında toplanmakta ve yeni tarz
moda olmaktadır. Fred Davis, aşağıdaki sözleriyle Blumer’in bakış açısına
açıklık getirmektedir (1997:133):
“Bireylere, simgesel önem taşıyan bir şeylerin iletilmekte olduğu ve
bu iletişimin, bir etkileşim süreci içinde gerçekleştiği, süreç ilerleyip
yayıldıkça da anlamların hem yerleşip kesinleştiği hem de değişime
uğradığı şeklindeki kavramsal bakış, Blumer’in kesin biçimde benimseyip
derinden hissettiği bir bakıştır.”
Davis’in aktarımıyla Blumer modadaki değişimin özünü şöyle dile
getirmektedir (1997:130-131):
“Moda, elit grup ondan vazgeçti diye değil, gelişmekte olan beğeniye
daha uygun yeni bir modele yerini bırakarak ortadan kaybolur. Moda
mekanizması, sınıf farklılaşması sağlamaya yönelik bir ihtiyaca karşılık
vermek üzere ve bir sınıfın taklit edilmesi şeklinde ortaya çıkmaz; modaya
uygun davranma, kabul gören doğrultuda olma, değişim halindeki bir
dünyada ortaya çıkan yeni beğenileri ifade etme arzusuna karşılık olarak
ortaya çıkar.”
Blumer, Kolektif Seçim Kuramı’nda modanın yayılımı ile ilgili olarak
birçok öğeye değinir. Bunlar, modayı ilk kullananlardan tarihsel
devamlılığa, zamanın ruhundan kitle toplumunda kolektif beğeniye kadar
birçok değişkendir (Sproles, 1981: 120). Kuramın önemli yanı modayı,
moda düzenleme etkinliklerinden ayırıp kendi kendisine var olan bir sosyal
fenomen halinde sunmasıdır. Burada üst sınıflar moda sürecinin dışında
etiketler
bağımlısı kadın, moda ve kadın blogları, moda business woman, moda be woman, moda bağımlısı kadın, moda bakımlı kadın, moda ve kadın bedeni, moda gram kadin elbise cat, moda sahilinde kadın cesedi, moda kadin dergileri, moda woman dk, kadin moda dunyasi, kadin moda dergisi, moda ve kadın dergileri, moda woman edt, woman moda facebook, kadın moda facebook, moda feregrinos woman, woman moda feminina, moda woman hellerup, kadın moda haberleri, moda harmony woman, kadın moda haber, moda happy woman, moda indiwoman, japon moda kadın, moda kadın kıyafetleri, moda kıyafetler kadın, kadın moda kıyafet, son moda kıyafetler kadın, yeni moda kıyafetler kadın, moda woman menswear accessories, kadın moda markaları, kadın moda magazin, moda momu woman, kadin msn moda, kadın moda makyaj, azelya kadın moda makyaj sağlık blog, kadin msn moda photogallery, kadin msn moda stil danismani, woman мода монро, moda woman nec, e kadın moda net, kadın nc moda ayakkabı, kadın nc moda, kadın moda oyunları, kadın moda rehberi, 2013 moda renkleri kadın, 2014 moda renkleri kadın, moda woman.ru, moda kadın sitesi, moda kadın siteleri, moda shoes woman, kadın moda sağlık, kadın moda stil, son moda kadın giyim, en moda kadın saatleri, moda woman torredelcampo, kadın moda tv, kadın moda tasarımcıları, kadın moda trend, moda ve kadın, kadın ve moda siteleri, kadin ve moda facebook, kadın ve moda sitesi, kadın ve moda forum, www.moda kadın.com, kadın moda yaşam, kadın moda yazarları, moda 2012 yaz kadın, yeni moda kadın ayakkabılarıkadın moda, şimdi o kadın moda,
